گفتگویی کوتاه درباره طراحی نورپردازی

طراحی نورپردازی عبارت است از فرآیند روشن کردن فضاها که با گفتگو با صاحب این مکان‌ها‌ و نیازهای سازمانی و کاربری آغاز می‌شود.

چه کسی قرار است از این فضاها استفاده کند؟

به چه نوع طراحی نورپردازی نیاز دارند؟

ویژگی‌ها‌ی این مکان‌ها‌ چیستند؟

نورپردازی با پشتیبانی از کدام هدف تجاری باید انجام شود؟

مالک آن فضا را برای چه نوع ارتباطی می‌خواهد؟ کارآمدی انرژی و سهولت نگهداری تا چه اندازه اهمیت دارد؟

چه محدودیت‌ها‌یی از جمله ضوابط انرژی وبودجه وجود دارد؟

لایه‌بندی نور

طراحی نورپردازی متناسب با فضا غالبا شامل لایه‌بندی روشنایی عمومی/ محیطی، کارکردی و متمرکز است.

نورپردازی عمومی یا محیطی

این لایه اولیه، نورکافی برای انجام وظایف دیداری،یا ایمنی را ارائه می‌کند. نورپردازی عمومی‌نوعا به صورت پراکنده و یکنواخت است.

نورپردازی عمومی‌معمولا بسته به تابش نوری که دارد در یکی از این سه دسته قرار می‌گیرد:

مستقیم، غیرمستقیم یا ترکیبی از هردو. نورپردازی مستقیم همه یا تقریبا تمام نور را به سمت پایین توزیع می‌کند. نور بسته به مورد استفاده می‌تواند متمرکز یا پراکنده باشد.

این کار بسیار کارآمد است اما ریسک‌ها‌ی خیرگی مستقیم، ایجاد حالت تعقر روی دیوارها و سایه‌ها‌ی آشکار را به همراه دارد.

درنورپردازی غیرمستقیم همه یا تقریبا همه‌ی نور به سمت بالا و به سقف و نزدیک دیوارها تابانده می‌شود که سپس درون محیط کار منعکس می‌شود.

نورپردازی غیرمستقیم توزیع نور بسیار ملایم است که می‌تواند سبب افزایش راحتی دیداری شود اما این ریسک را نیز به همراه دارد که فضا از لحاظ بصری مسطح به نظر برسد.

چراغ‌ها‌ی روشنایی که از طریق ترمینولوژی‌ها‌ی مختلف شناخته می‌شود نور را در هر دو جهت ساطع می‌کند.

به لحاظ سنتی، چراغ‌ها‌ی روشنایی نیمه مستقیم نور را به طور مساوی به بالا و پایین پراکنده می‌کنند و حدود 60تا90 درصد از نور آنها به سمت پایین و 10 تا40 درصد به سمت پایین است.

اگرچه، معمولا این چراغ‌ها‌ی روشنایی دونوع هستند: مستقیم/غیرمستقیم،چراغ روشنایی که بیشتر نور آن به سمت پایین است و غیرمستقیم/ مستقیم که بیشتر نور را به سمت بالا ساطع می‌کند.

نوری که به سمت پایین تابیده می‌شود نور کافی برای انجام کارها را دراختیار می‌گذارد درحالیکه نوری که به سمت بالا تابیده می‌شود نوری پراکنده را در محیط منتشر می‌کند تا دید راحت‌تر صورت گیرد.

نورپردازی وظیفه ای مکمل

این لایه اولیه سبب ایجاد شدت نور بیشتر هنگام انجام کار می‌شود. این لایه معمولا ازطریق تجهیزات متمرکزی مانند چراغ‌ها‌ی مخصوص انجام کارمثل چراغ مطالعه تأمین می‌شود که تنوع بسیار فراوانی دارند.

نورپردازی تاکیدی 

از این لایه اولیه برای جلب توجه نسبت به اشیای مهم، نمایش کارهای هنری، معماری و محیط‌ها‌ و ازطریق متمرکز کردن شدت نورنسبی بر آنها استفاده می‌شود.

این نور با استفاده از تجهیزاتی مانند نورپردازی جهت دار با پرتوهایی با پهنای مختلف ایجاد می‌شود که امکان کنترل دقیق آنچه باید نور بر آن تابیده شود را فراهم می‌کند.

در برنامه‌ها‌یی که انتظار می‌رود نمایش‌گرها حرکت کنند، مانند فروشگاه خرده فروشی، توصیه می‌شود از نورپردازی منعطف (متمرکز و یا متحرک) استفاده شود.

تکنیک نورپردازی تاکیدی عبارت است از قاب‌بندی که درآن یک پروژکتور نوری دفنی یا سطحی دارای دیافراگم‌ها‌ی قابل تنظیم استفاده می‌شود که دقیقا بر شدت تابش نور بر شئی مانند نقاشی دیوار متمرکز می‌شود.

با کنترل جداگانه این لایه‌ها‌ با شدت‌ها‌ی مختلف، تنوعی از صحنه‌ها‌ تولید می‌شود که انعطاف لازم برای پشتیبانی از نیازهای مختلف یک فضا را دراختیار می‌گذارد.

تکنیک‌ها‌ی طراحی نورپردازی

بغیر از لایه‌ها‌ی نورپردازی اصلی می‌توان از تکنیک‌ها‌ی مختلفی برای دستیابی به تاثیرات مختلف نورپردازی استفاده کرد که عبارتند از :

نورپردازی به سمت پایین، نورپردازی دیواری یا سطحی، نورپردازی مخفی، نورپردازی به سمت بالا، سایه نما و چشمک زن/ برق زدن.

نورپردازی به سمت پایین

نورپردازی به سمت پایین تکنیک معروفی است که در آن چراغ زیر منبع نور قرار داده می‌شود ودارای تجهیزات نورپردازی متنوع، از نورهای به سمت پایین گرفته تا قاب‌ها‌ی مهتابی است.

در این تکنیک برای راحتی دید در فضایی با وظایف دیداری مهم نور می‌تواند ملایم و پراکنده باشد یا جهت ارتقای یک فضای دیداری تحریک کننده می‌تواند شدید و متمرکز باشد.

نورپردازی به سمت پایین که با نورهای دیگر تناسب ندارد می‌تواند سبب ایجاد سایه‌ها‌ی ناخواسته روی صورت‌ها‌ شود.

لامپ‌ها‌ی به سمت پایینی که نزدیک دیوار نصب می‌شوند حالت تعقر بلند و باریک را ایجاد می‌کنند که عموما ناخوشایند است.

نورپردازی دیواری وسطحی

نورپردازی دیواری شامل نورپردازی یکنواخت دیوار از بالا تا پایین با درجات مختلف است.

این «نورپردازی دیواری» سبب حذف سایه‌ها‌ شده و به ظاهری هموار و مسطح از لحاظ دیداری منجر می‌شود. از این رو این نوع نورپردازی برای دیوارهای صاف مناسب‌ترین است.

منابع نوری باید با فاصله کافی از دیوار قرار داده شوند و به اندازه کافی به یکدیگر نزدیک باشند تا تاثیر نورپردازی دیواری مطلوب را تضمین کنند.

نورپردازی دیواری سطحی همانند نورپردازی دیواری است اما منبع نور به دیوار نزدیک تر است که سایه‌ها‌ را برجسته کرده و از این طریق بافت را آشکار می‌سازد.

در نتیجه این مناسب ترین تکنیک نورپردازی برای دیوارهای دارای بافتی مانند آجری و سنگی است.

منبع نور باید در فواصل مختلف از دیورا قرار داده شوند تا زاویه و در نتیجه مقدار سایه‌ها‌یی که تولید می‌کند، متفاوت باشند.

نورپردازی مخفی

نورپردازی مخفی شامل روشن کردن فضاهای فرورفته در یک محیط است.

این نوع نورپردازی ویژگی‌ها‌ی معماری را مشخص ساخته و سقف را روشن می‌کند که آنگاه نور به صورت غیرمستقیم درون فضا منعکس می‌شود.

نورپردازی به سمت بالا  

در این تکنیک چراغ‌ها‌ بالای منبع نور قرار داده می‌شوند. این کار خیلی شایع نیست اما می‌تواند برای کاربردهایی خاص مانند شمعدانی روی میز و برجسته ساختن معماری، گیاهان و درختان سودمند باشد.

سایه نما

سایه نما شامل نورپردازی از پشت یک شئی همراه با نور کمی‌که از جلو تابیده می‌شود یا بدون آن یا کاهش آن که شئی را به شکل سایه نما درمی‌آورد.

تاباندن نور از پشت سر می‌تواند شدید باشد (که شئی را روشن می‌کند) یا به صورت پراکنده باشد.

معمولا از این تکنیک برای برجسته کردن کارهای هنری، برندسازی یا نشان دادن زیبایی‌ها‌ی معماری استفاده می‌شود.

مثال‌ها‌یی از این قبیل عبارتند از لوسترها و تابیده شدن نور روی ظروف نقره رستوران‌ها‌.